Middeleeuws dierenboek, fables

 

Rond 1180 schrijft Marie de France de eerste fabels in het Frans vanaf keizer Romulus. Zij is de eerste die van de fabel een volwaardig, autonoom en levend literair genre maakt, waarin het mogelijk is  om creativiteit aan te wenden (een kwart van haar 103 'fables' zijn nieuw), en waarbij de moraal meer naar voren wordt geschoven dan het verhaal zelf.

Hierna worden andere fabels geschreven in het Frans, die gebundeld en uitgegeven worden onder de naam Isopets.Lapin chevauchant un chien tenant au poing un escargot. Middeleeuws dierenboek, bestiarium, le bestiaire, dierenfabels, geschiedenis van de fabels, miniatuurschilderingen, Roman de Renart, Franse fabels, Marie de France, Isopets, Vos, wolf Ysengrin, Tiecelin de raaf, de haan Kantekleer, Bruin de beer, leeuw koning Noble, Vivienne Stringa

Naast vele andere dieren zijn de wolf, de vos, de rat en de leeuw veruit de voornaamste hoofdrolspelers in de verhalen die in het Latijn en het Frans geschreven zijn, met fabels die nog steeds beroemd zijn dankzij La Fontaine : "De wolf en de hond", "De vos en de ooievaar", "De wolf en het lam", "De Leeuw die gered wordt door de muis", "De stadsmuis en de veldmuis"… en natuurlijk "De raaf en de vos", die ook in de Roman de Renart staat.

De oudste tak van de Roman de Renart is het verhaal van een lang conflict, een episch conflict, waarbij de vos tegenover de andere dieren uit het bos en het boerenerf komt te staan – de haan Kantekleer, Tibert de kater,Tiecelin de raaf, Bruin de beer en vooral zijn ergste vijand, de wolf Ysengrin : Renart slaagt er in om met een list Ysengrin's vrouw, Hersent, voor zijn ogen te verkrachten, en daarna maakt hij zijn kruin kaal door kokend water over zijn hoofd te gieten, en Renart neemt hem mee naar een meer om te gaan vissen waarbij Ysengrin zijn staart kwijtraakt omdat deze in het ijs bevriest, en ten slotte laat hij hem achter in een put ... Ondanks verschillende veroordelingen, en een lange bezetting van het kasteel van Maupertuis door koning Nobel, de leeuw, gaat Renart door met zijn wandaden, en staat zelfs op uit zijn graf nadat hij begraven is!
Deze teksten, lichtvoetig en grappig bedoeld, zijn een parodie op de epische ridderromans. Ze kennen al vrij snel een groot succes en worden in verschillende Europese talen omgezet en vertaald. De naam "goupil" (vos) verdwijnt dan, en wordt vervangen door "Renart".

De vos werd al in de Oudheid door Aristoteles, door klassieke fabels en door het Evangelie (die zijn naam aan de wrede koning Herodes geeft) beschouwd als een bedrieglijk en kwalijk dier, en in de Middeleeuwen is de vos het symbool voor listigheid, perfidie en hypocrisie :  "Al diegenen die zich overgeven aan listigheid en bedrog zullen Renart genoemd worden."

"De flaterie ou adulation" Middeleeuws dierenboek, bestiarium, le bestiaire, dierenfabels, geschiedenis van de fabels, miniatuurschilderingen, Roman de Renart, Franse fabels, Marie de France, Isopets, Vos, wolf Ysengrin, Tiecelin de raaf, de haan Kantekleer, Bruin de beer, leeuw koning Noble, Vivienne Stringa

 

"Mijn God, roept Renart verwonderd uit, wat wordt uw stem helder !
Wat wordt hij zuiver!
Als u zou ophouden met het eten van noten, dan zou u het beste zingen van de wereld.
Zing dus nog eens een derde keer! "


[De raaf] vult zijn longen
en, zo ingespannen als hij bezig is,
ziet hij niet dat zijn rechterpoot loslaat.
En de kaas valt op de grond
Precies voor de voeten van de vos Renart.

Deze illuminering, die het hoofdstuk "De flaterie ou adulation" illustreert, stelt de beroemde fabel voor van de raaf en de vos.

Na 1200, verandert de toon: Renart wordt het symbool van leugen en verraad, en de belichaming van de duivel.

De teksten tonen verbitterd de corruptie en de hypocrisie van de maatschappij aan, zoals "Renart le Bestourné" van Rutebeuf, een krachtige satire tegen de religieuze ordes, of "Renart le Contrefait", werk van een bediende uit Troyes die het masker van Renart gebruikt om de zonden uit die tijd aan de kaak te stellen (1319-1342).

 

Que sont mes amis devenus
Que j'avais de si près tenus
Et tant aimés
Ils ont été trop clairsemés
Je crois le vent les a ôtés
L'amour est morte
Ce sont amis que vent emporteMiddeleeuws dierenboek, bestiarium, le bestiaire, dierenfabels, geschiedenis van de fabels, miniatuurschilderingen, Roman de Renart, Franse fabels, Marie de France, Isopets, Vos, wolf Ysengrin, Tiecelin de raaf, de haan Kantekleer, Bruin de beer, leeuw koning Noble, Vivienne Stringa
Et il ventait devant ma porte
Les emporta

Avec le temps qu'arbre défeuille
Quand il ne reste en branche feuille
Qui n'aille à terre
Avec pauvreté qui m'atterre
Qui de partout me fait la guerre
L'amour est morte
Ne convient pas que vous raconte
Comment je me suis mis à honte
En quelle manière

Que sont mes amis devenus
Que j'avais de si près tenus
Et tant aimés
Ils ont été trop clairsemés
Je crois le vent les a ôtés
L'amour est morte
Le mal ne sait pas seul venir
Tout ce qui m'était à venir
M'est avenu

Pauvre sens et pauvre mémoire
M'a Dieu donné le roi de gloire
Et pauvre rente
Et droit sur moi quand bise vente
Le vent me vient
Le vent m'évente
L'amour est morte
Ce sont amis que vent emporte
Et il ventait devant ma porte Les emporta
Les emporta ...   

   Rutebeuf

In het Oud-Frans schreef men Rustebuef ; de geboortedatum van deze dichter is onbekend, maar moet in de eerste decennia van de XIIIe eeuw zijn, voor 1230, en hij is overleden rond 1285.
Léo Ferré heeft dit gedicht gecomponeerd in combinatie met 3 teksten van Rutebeuf.

“ la Complainte Rutebeuf ” , “ la Grieche d'hiver ” , “ le Mariage Rutebeuf ”

 

  • Le renard
  • Le roman de Fauvel
  • Le roman de Renart
  • lion14.jpg Le lion
  • Du taureau au bœuf
  • De l'ours au mouton

 

 

 

Accueil: Middeleeuws dierenboek

Vertaling Vivienne Stringa