Middeleeuws dierenboek, Renart
Le Roman de Renart
Le Roman de Renart is een veelvormige verzameling teksten geschreven door anonieme auteurs tussen 1170 en 1250 in de Romaanse taal. Volgens het stramien van deze lange tekst is de held - Renart met een t op het eind - de incarnatie van elke vorm van list, van amusante grappen tot de meest perfide streek. Onder deze dierlijke gedaante gaan een parodie op het adellijke genre (épopée, riderromans, roman courtois) en een maatschappijkritiek schuil.
De Roman de Renart werd voorgelezen, meer voorgedragen - want weinig mensen konden lezen in de Middeleeuwen - en het succes daarvan hing sterk af van de opvoering en het talent van de voordrager, die daarmee zijn stempel drukte op de beleving ervan. Le Roman de Renart is ook een verzameling manuscripten met illumineringen waarvan de afbeeldingen meer vertellen dan alleen een verhaal.
Sommige episodes van de Roman de Renart komen voort uit een traditie die naast andere invloeden teruggaat naar de Griekse fabelschrijver Aesopus, en sommige episoden komen ook terug in de Fabels van Marie de France en die van Jean de La Fontaine.
Renard faisant le mort
Le Roman de Renart
De Roman de Renart is een echt dierenepos, parodieert de chansons de geste (heldendichten), vertelt de avonturen van een vos Renart genaamd, (vos was eerst 'goupil' in het Frans, maar later werd dat 'renard' - een naam zorgde er vanwege het succes van het boek dus voor dat dit het woord voor 'vos' werd). Het sluwe dier is aldoor bezig met listen te verzinnen om aan zijn voedsel te komen en om ruzie te zoeken met de dieren uit het bos en van de boerderij : de haan Chanteclerc (Kantekleer), de raaf Tiécelin, de wilde kat Tibert, Bruin de Beer ... en vooral de wolf Ysengrin waar hij de spot mee drijft.
Het oudste gedeelte van de roman heeft de ironie van een komisch dierensprookje, maar de meest recente verhalen hebben een volledig antropomorfe toonaard: de dierenmaatschappij functioneert en heeft dezelfde structuur als de Middeleeuwse maatschappij, met zijn koning Nobel (de leeuw), zijn koningin Fière (de leeuwin Nobeline), baronnen, hovelingen, de opperbevelhebber Ysengrin, de landsheren die met elkaar strijden en de vazallen die het moeten ondergaan. Noble is een ideale koning, rechtvaardig, toegeeflijk en wil alleen maar vrede.
Renart et Chanteclerc le coq
(Renart en de haan Kantekleer)
Op een dag sluipt Renart een erf binnen op zoek naar een paar kippen.
Deze zagen dat de heg bewoog en snellen al kirrend naar huis. Chanteclerc de haan roept hen, en hij stelt hen gerust en gaat op de mesthoop slapen.
Renart sluipt zachtjes naar voren, plat op de grond, klaar om de haan met zijn slagtanden te happen.
Hij mist, en de vos wil hem dan overhalen met vleiende woorden.
Kan de haan, net als zijn vader Chanteclin, ook met zijn ogen dicht zingen ?
2/9
Renart et Chanteclerc le coq 
Chanteclerc de haan laat zich door Renart beetnemen en wordt door hem gegrepen en ver weg meegenomen.
De boeren zijn gealarmeerd door het geschreeuw en gaan hem achterna. Uit opschepperij roept de vos dat hij toch de haan meeneemt ondanks hun geschreeuw.
Maar terwijl Renart zijn bek opent tijdens het praten, kan Chanteclerc ontsnappen. De haan gaat op de takken van een appelboom zitten en de vos blijft beneden staan, woedend en geërgerd dat hij hem heeft laten ontsnappen.
Chanteclerc lacht hem uit :
nou neef de vos, men kan u niet vertrouwen !
3/9
Renart en Tiécelin de raaf
Meester Tiécelin heeft een stuk kaas gestolen.
Hij gaat in de boom zitten waaronder Renart zit.
Met vleiende woorden probeert de vos de raaf te laten zingen.
Tiécelin laat wat gekrijs horen, dan iets hoger, en als zijn stem mooier is, laat hij de kaas uit zijn snavel vallen.
Renart raakt de kaas niet aan, maar doet net of hij een wond heeft opdat de raaf in het volste vertrouwen zijn eigendom weer komt ophalen.
Maar de vos mist : alleen een paar veren blijven tussen zijn tanden hangen.
Laat hem naar de duivel lopen, roept de raaf uit, het is een leugenaar, een hypocriet; dat heb ik op eigen kosten geleerd !
4/9
Renart en de palingen
De honger dreef Renart naar de weg toe alwaar een kar passeerde, beladen met vis. De vos gaat snel plat dwars over de weg liggen, en doet alsof hij dood is.
De koopman stopt, inspecteert het mooie rode bont met de witte hals waarvoor hij wel enkele duiten denkt te kunnen vangen.
Zonder enig wantrouwen wordt de vos achterop de kar gegooid. Renart haast zich om de haringen te verorberen en, terwijl hij de palingen om zijn nek wikkelt, springt hij van de rijdende wagen af.
Dat God u moge behoeden, roept hij naar de koopman, ik heb nu heel wat palingen, u mag de rest houden!
5/9
Vissen met de staart
Aangetrokken door de geur van gebakken paling, komt Ysengrin aan de deur van Renart kloppen die hem wijsmaakt dat hij monniken op bezoek krijgt.
De goedgelovige wolf zou zichzelf graag tot monnik maken om er zelf ook van te mogen proeven. Renart gooit kokend water over hem heen onder het voorwendsel dat zijn kruin nodig geschoren moet worden, en neemt hem dan mee naar het gegraven gat in de bevroren vijver waarvan hij hem verzekert de vissen daarin te hebben gevangen.
Een emmer was daar achtergelaten. Renart knoopt deze aan de staart van de wolf vast en zegt tegen hem dat hij zo zonder te bewegen moet gaan vissen.
Maar de staart komt vast te zitten in het ijs !
Tegen de dageraad komen er jagers aan die zich op de wolf werpen.
Door een onhandige zwaardslag wordt zijn staart eraf gehakt. Ysengrin maakt er dankbaar gebruik van en vlucht weg.
6/9
De puttenval 
Gedreven door dorst trekt Renart richting een put met twee emmers : wanneer de ene omlaag gaat, komt de ander omhoog. Renart buigt zich voorover en kijkt in de put.
In zijn spiegelbeeld van het water denkt hij zijn vrouw Hermeline te zien. Hij springt direct in de emmer en valt in het water. Wat een vergissing !
Maar daar komt eindelijk Ysengrin aan. Hij buigt zich ook voorover en denkt ook zijn vrouw te zien, Hersent, in gezelschap van Renart.
Omdat hij zich nu verraden voelt, is hij makkelijk te bedriegen. Renart weet hem ervan te overtuigen dat het paradijs zich daar bevindt, en de emmers dienen om de daden tegen elkaar af te wegen. De wolf neemt dus plaats in de emmer en kruist halverwege als tegenhanger de vos die tegen hem zegt : Ik stijg op naar het paradijs terwijl jij naar de hel zakt !
7/9
Renart en Dame Hersent 
Renart profiteert van de afwezigheid van Ysengrin, en hij doet net of hij liefde voelt voor de wolvin Hersent die zich door hem laat verleiden en hem zijn gang laat gaan.
De vos is ontevreden over zijn euveldaad en stort zich nu op de welpen die hij één voor één vernedert.
Zodra Ysengrin weer terug komt gaat hij met Hersent Renart achterna. Maar hun wegen lopen uiteen en de wolvin komt in een veel te smal hol terecht.
Renart zegt als smoes dat hij haar eruit zal redden, maar misbruikt haar weer, alleen dit keer voor de ogen van Ysengrin ! Renart vlucht weg nadat hij hem heeft uitgelachen en hem voor schut heeft gezet.
8/9
Aan het hof van koning Nobel
De berichten van de gemene streken van Renart bereiken ook de koning der dieren, koning Nobel de leeuw.
Voor het bijeengeroepen hof in de volledige bezetting komt Ysengrin klagen over de ontering door Renart en hij vraagt om gerechtigheid.
Maar de koning, die Renart wel mag, vindt dat er verzachtende omstandigheden zijn en raadpleegt het hof om over diens lot te beslissen. De dieren zijn verdeeld over het vonnis: men besluit dat Renart moet zweren dat hij zijn wandaden herstelt. Maar Hersent zint op wraak.
Zij zet een val voor hem met behulp van de hond Roonel, die net doet of hij dood is en net doet of hij een heilige is.
Renart verijdelt de list en kan nog net ontsnappen aan de meute die hij op zijn hielen krijgt.
9/9
De bezetting van Maupertuis 
Ondanks verschillende veroordelingen gaat Renart toch door met zijn wandaden en wel zodanig dat de koning besluit om Maupertuis in te nemen, de verblijfplaats van Renart. Renart is belegerd en op een nacht sluipt hij eruit om zijn bezetters een streek te leveren.
Hij bindt hen eerst vast aan een boom voordat hij de koningin gaat aanvallen.
Maar zij begint te schreeuwen en iedereen is gewekt.
Renart wordt veroordeeld tot ophanging, maar krijgt toch gratie van de koning. Maar dan doodt hij de rat Pelé en moet hij op de vlucht slaan ...
Vele andere euveldaden volgen nog en Renart houdt Ysengrin nogmaals voor de gek.
De vos zal zelfs wederopstaan nadat hij begraven is !
-
Le renard -
Le roman de Fauvel -
Le roman de Renart -
Le lion -
Du taureau au bœuf -
De l'ours au mouton
Accueil: Middeleeuws dierenboek
Vertaling Vivienne Stringa