LANDENNAMEN, STREEKNAMEN, RIVIEREN, MET LIDWOORD EN VOORZETSELS; ARTICLES DES PAYS, RÉGIONS GRAMMATICA FRANS LEREN

VOORZETSELS en LIDWOORDEN voor LANDEN, STREKEN, STEDEN en  RIVIEREN

In het Frans hebben landennamen, streken, staten en provincies bijna altijd een lidwoord bij zich. ‘Nederland’ wordt dan bijvoorbeeld “Les Pays-Bas”, en ‘Frankrijk’ is “La France”. Een land of departement is niet alleen vrouwelijk of mannelijk, maar kan ook nog eens in het meeervoud staan, zoals bij de Verenigde Staten, die met  “Les États Unis” worden aangeduid. Maar hoe zit het nu met als je er naartoe gaat, of er net vandaan komt? Hoe zit het dan met de lidwoorden? Op deze pagina wordt uitgelegd hoe dat zit en hoe het gebruikt wordt.

U kunt ook eerst eens naar de onderstaande zinnen luisteren:

Je vais en Espagne.

J'habite en Provence.

Je passerai mes vacances en Chine.

Elle part de Lyon.

Nous revenons du Japon.

Il vient de Chine.

J'ai fait le tour de France à vélo.

J'habite à Paris mais je travaille à Lyon.

VOORZETSELS en LIDWOORDEN voor LANDEN,STREKEN EN STEDEN en RIVIEREN

VROUWELIJKE LANDENNAMEN  (ook grote eilanden en continenten):

La France, La Tunisie, L'Angleterre, L'Australie

Naar = EN    Je vais EN France, je vais  EN Bretagne, je vais EN Angleterre, EN Australie.

Van, uit  =  DE, D'      Je viens de France, je viens d'Australie, d'Angleterre.

MANNELIJKE LANDENNAMEN    die beginnen met een KLINKER:

Naar  = EN       Je vais EN Équateur, EN Iran, EN Israël (= en + l'Israël)

Van, uit  = DE, D', DE + L'  :  Je reviens d'Israël, je reviens de l'Équateur

MANNELIJKE LANDENNAMEN  die met een medeklinker beginnen:

Naar, in  = À +LE = AU :  je vis au Canada

Van, uit  = DE + LE  = DU : je viens du Canada.

STEDEN en kleine EILANDEN:

In, op  =  À : Je vis à Zeist, je vis à Madagascar.

Van, uit  = DE  :  Je viens de Marseille.

Mannelijke namen van STATEN en PROVINCIES beginnend met een medeklinker:

(naar) à + le = AU / DANS LE : je vais au Texas et dans le Maine.

(van, uit) De + le = DU : je reviens du Texas et du Maine.

Mannelijke streeknamen :

(in) = DANS LE  J'ai de la famille dans le Berry.

(van, uit) =  De +le = DU : Je viens du Berry.

Mannelijke namen van STATEN, DEPARTEMENTEN en PROVINCIES beginnend met een klinker:

EN/ DANS L' (in) je vais en Alabama et dans l'Utah.

D'/DE L'(uit, van): je reviens de l'Alabama et de l'Utah.

Vrouwelijke namen van STATEN, DEPARTEMENTEN, PROVINCIES en streken:

In =  EN: j'habite en Bretagne.

Van, uit = DE: je suis de Bretagne.

Bijna alle landen in het meervoud:

à + les = AUX: je suis partie aux États-Unis.

de + les = DES (van, uit)  je suis revenu des États-Unis.

Namen van gebieden, sommige eilanden en eilandengroepen in het meervoud:

In, op = DANS j'ai passé mes vacances dans les Caraïbes ; je vais dans les régions du Sud Ouest.

Van, uit =  de + les = DES  : je suis revenue des Caraïbes ; je reviens des régions du Sud Ouest.

GEOGRAFISCHE NAMEN MET VOORZETSELS

NAAR, IN: EN, À, AU, AUX : met ALLER, ÊTRE

Landen, streken: 

À naar, in

EN in, naar

AU = à + le (mannelijk)
AUX= à + les (meervoud)

EN= en +la (vrouwelijk)
EN= en + klinker

au Canada (= à + le Canada)
aux États-unis (= à + les États-unis)
au Cuba (= à + le Cuba)
au Québec (= à + le Québec)
à la Réunion (=eiland)

en Espagne (= en+ l'Espagne)
en France (= en + la France)
en Israël (= en + l'Israël)

STEDEN

À naar, in

à Toronto       à Paris                à Londres                 à Rome
               

à Montréal      à New York       à Tokyo          à Amsterdam 

Ex.: Je vais à Paris, en France. Elles sont allées en Iran et en Irak

UIT, VAN: DE, D', DU, DES : met REVENIR, ÊTRE

Landen, streken: 

DU, DES uit

DE, D' uit

DU = de + le (mannelijk)
DES = de + les (meervoud)

DE = de +la (vrouwelijk)
D' = de + klinker

du Mexique (= de + le Mexique)
des États-unis (= de + les États-unis)
du Portugal (= de + le Portugal)
du Québec (= de + le Québec)

d'Espagne (= de+ l'Espagne)
de France (= de + la France)
d'Israel (= de + l'Israel)
d'Ontario (=de + l'Ontario)

STEDEN

de Toronto       de Paris                de Londres                    de Rome
de Montréal      de New York         de Tokyo                        d' Amsterdam  

FRANSE DEPARTEMENTEN EN PROVINCIES

Voor een Franse Province (of een province buiten Frankrijk), gebruikt men het voorzetsel EN, als de naam van die province vrouwelijk is, of mannelijk en beginnend met een klinker (en Bretagne, en Anjou, en Vendée). Wanneer de naam mannelijk is en niet met een klinker begint, dan gebruikt men ofwel DANS LE ofwel EN (dans le Berry, en Berry). Voor de Franse Departementen is het een heel andere zaak:

Over het algemeen gebruikt men DANS LE of DANS LA, DANS LES (dans le Var, dans les Yvelines…) voor de Franse départementen. Alleen wordt de regel ingewikkelder wanneer de départementen uit meerdere woorden bestaan, zoals woorden in het enkelvoud gevormd uit twee elementen met ET er tussen: als het eerste woord van de twee vrouwelijk is, dan gebruikt men EN : en Seine-et-marne, en Meurthe-et-moselle. Is het eerste woord echter mannelijk, dan zegt men dans le :  Dans le Tarn-et-Garonne, dans le Loir-et-Cher.

RIVIEREN, BEEKJES, STROMEN, BRONNEN

Het is moeilijk om het geslacht te bepalen van rivieren, beekjes, stroompjes, bronnen en andere waterpartijen in het Frans volgens een bepaalde grammaticale regel. Alles wordt bepaald door de etymologie en de geschiedenis van de taal en de benamingen. Het woord FLEUVE (XIIe eeuw) , grote rivier in het Frans, komt van het Latijnse woord FLUVIUS. Het woord RIVIÈRE (XIIe eeuw), kleinere rivier, betekende in eerste instantie “Gebied dichtbij een waterstroom”, en “de waterstroom zelf” uit het Latijn riparia, wat een vrouwelijk zelfstandig naamwoord van riparius was geworden, « wat zich bevindt op de oever (in het Latijn ripa) ».

Het Italiaanse equivalent, riviera, is in het Frans overgenomen in verband met de rivier in Genua om la Côte d’azur aan te duiden. Het woord RUISSEAU komt uit de volkstaal van het Latijn “rivuscellus”, het verkleinwoordje van rivus, klein waterstroompje, zie ook “ru”, waaruit russeals of ruissel voortkwam in het oud-Frans. Stromend water, bronnen en beekjes werden altijd al geëerd door de oudere volken. Bij de pre-Germaanse volkeren werden ze over het algemeen gepersonifieerd in de mannelijke vorm. Bij de Germanen werden de goddelijkheden vrouwelijk, ook omdat het water zelf al vrouwelijk was (cf. Aqua in het Latijn, ach in het Germaans ; en deze wortels vinden we terug in rivierennamen en ook in plaats- en streeknamen, zowel in het Frans als in het Duits).

Toch zijn enkele Duitse rivierennamen mannelijk gebleven, met name Le Rhin, als almachtige “Vater Rhein”, die lieflijkere stroompjes herbergt als La Lorelei. Dit heeft dus allemaal te maken met cultuur en diepere studie, en kan dus niet gebruikt worden als algemene en efficiënte regel in het dagelijks taalgebruik. In de praktijk is het het beste om de volgende zaken in de gaten te houden: Het grootste deel van Duitse rivierennamen zijn vrouwelijk. De rivieren die mannelijk zijn zullen uit het hoofd geleerd moeten worden. De meeste buitenlandse rivierennamen zijn mannelijk. Maar de rivieren met een “vrouwelijke” klank of uitgang (eindigend op -e of -a) zijn vrouwelijk.

In de volgende tekst komt naar voren hoezeer ook in de Franse taal zelf hierover best nog gediscussieerd wordt. Tijdens een uitzending van France-inter, “Sous les étoiles”, stond de Zwitserse zanger Stephan Eicher er op dat wij La Rhône zouden zeggen, en niet le Rhône. Hij vond ons Fransen maar Barbaars vanwege het feit dat we niet al onze rivieren vrouwelijk maakten - waarom wel le Cher vlakbij La Vienne ?

En wel La Seine, La Loire, kom nou! Die waterstromen stromen volgens Eicher op een typisch vrouwelijke manier. De reden voor zijn vookeur is dat de zanger Duits als moedertaal heeft, en die taal heeft al zijn rivieren vrouwelijk, met één grote uitzondering: Le Rhin.

Maar waarom is er zo'n verschil in het Frans eigenlijk? De overeenkomst van le fleuve mannelijk (grote rivier die naar de zee stroomt) en la rivière vrouwelijk (kleinere rivier) gaat niet op : La Loire is een fleuve, en le Lot is een rivière. Hebben we soms alleen maar de partijdigheid voortgezet van de indeling van onze voorouders ?

Het is wel zeker dat rivieren een van de eerste elementen waren die door hen werden benoemd wanneer zij door de nog onontgonnen gebieden trokken. Water betekende voor hen overleving en herkenningspunten. De oorsrpong van die benamingen gaat dus terug naar de pre-Indo-Europese wortels en werden aangepast door de duizenden jaren heen, in de talen die elkaar langs die oevers opvolgden. Zouden wij anders bijvoorbeeld gewooon de voorbeelden van onze stamvoorganger het Latijn hebben overgenomen ?

Toen deze vraag werd voorgelegd aan een heel oud klassieke vriend van me die in zijn jeugd veel met de Romeinen omging, bleek dat rivieren in het Latijn bijna allemaal mannelijk waren ! Zelfs wanneer de morfologie van het woord alle kenmerken van een vrouwelijk woord droeg. Sequana, die Lutetia irrigeerde, was mannelijk! En werd pas in het Frans La Seine ... In feite is Le Rhône in kwestie dus alleen maar gebleven zoals hij was. Hieruit blijkt dat de Romeinen en Duitserd tegenovergestelde ideeën hadden voor wat betreft dit punt van fluviale denkbeelden. Het Latijn ziet de waterstroom als een vader, of een meester. “Le” rivier is machtig, impulsief, heer en meester op het terrein, zijn wil is wet; hij maakt uit of de reiziger er door mag of niet; en mocht de reiziger het lef hebben om doortastend en ongehoorzaam te zijn, dan verzwelgt hij hem gewoon, hij kan hem doden !

En deze machtige watervader bepaalt ook of het land bevochtigd en bevrucht wordt met zijn weldadige waterader ; door hem groeien de rapen en de Romana sla. De Nijl, oh Isis, zou het toonbeeld zijn van deze viriele rivieren. Onze Duitse buren worden in de Ve eeuw onze overwinnaars, en deze hadden een andere godsdienst over deze kwestie gemaakt. Bij hen was de brede en traag stromende watermassa over de vette en platte landerijen juist de voedende moeder. Men zet zijn hutten neer op de oever, bouwt er een dorpje omheen, men huist bij haar. De rivier wiegt hen, baadt hen, reinigt hen, lest hun dorst, - en bovendien geeft zij hen vis! De rivier is goed, gul, heeft altijd een stabiel karakter, ze laat zelfs bruggen over haar heen bouwen.

Ten tijde van de overwinning van de Franken en andere Germaanse stammen, wordt het ondenkbaar voor die mensen - en tevens voor de respectabele Stephan Eicher - dat La belle Seine (Le Sequana, mooi niet!) mannelijk blijft. En zo stroomden la Garonne van de Wisigoths, La Vienne van de Limovices en tutti quanti, rustig door het Duitse kamp heen. Het is hun Pétainistische kant en hun Moederdagding zullen we maar zeggen ... O, er waren wel tegenstanders hoor : Le Lot (Oltis), Le Tarn, Le Gard en Le Gardon. Deze waterstromen met hun duizelingwekkende ravijnen lieten zich niet tellen; ze deden net of ze onherleidbaar waren. Dus eigenlijk zijn onze mannelijke rivieren koppige overblijfselen van de wereld gezien door de Romaanse mensen... Ze zouden er een medaille voor moeten krijgen!

Uit: Le plaisir des mots de Claude Duneton [Le Figaro du 6/11/03]

UITZONDERINGEN

En omdat er altijd een uitzondering is op de regel, zijn er departementen die ALTIJD EN hebben: en Gironde, en Dordogne.

Voor steden gebruikt men altijd het voorzetsel À , ook al worden sommige gebruiken ook toegestaan als: en Avignon of en Arles, maar deze komen voort uit de klassieke tijd waarin dat heel gewoon was. Toch is dit gebruik aan het verdwijnen en het is niet toegestaan om het heden ten dage bij andere steden te gebruiken (en Paris, en Brest).